Wat is gebiedsinnovatie en waarom is het nodig?
In gebieden komt alles samen
Het is bijna niet te bevatten wat er de komende jaren moet gebeuren om onze kinderen een veilig, gezond en aantrekkelijk toekomstperspectief te kunnen bieden in het Nederlands Deltagebied. Op werkelijk alle terreinen is werk aan de winkel.
Wie werkt aan de transitie naar een duurzame energie voorziening, zal deze transitie vermoedelijk ervaren als een van de meest urgente. Maar misschien is de landbouw- en voedseltransitie nog veel urgenter, ook gegeven de relatie met de biodiversiteitsuitdaging waar we voor staan.
Het maakt niet uit welke transitie urgenter is
Wie vanuit gebieden kijkt, ziet vooral een heleboel opgaves op zich afkomen die allemaal nú om een oplossing vragen en tijd, middelen en ruimte in beslag nemen. Daar waar ruimte, tijd en middelen tegelijkertijd steeds schaarser worden.
Gebieden worden droger, verzilten, klinken in of kampen met hittestress of juist wateroverlast. In gebieden moet de waterkwaliteit in rap tempo beter, anders hangen ons grote boetes boven het hoofd vanuit Europa. Gebieden moeten stikstof reduceren en natuur herstellen. En tegelijkertijd woningen bouwen en de landbouw, veeteelt en visserij verduurzamen.
En dat in een wereld die sociaal gezien steeds verder polariseert, ondertussen verder digitaliseert en geopolitiek met de dag onstabieler wordt, met een letterlijke oorlog op Europees grondgebied en groeiende spanningen rond grondstoffen toeleveringen.
De oude weg voorwaarts stokt
We bereiken allerlei planetaire grenzen. Maar zijn zelf ook 'op'. Nog een doelstelling erbij. Weer een collega overspannen. Een tandje erbij en we vallen zelf ook om.
De oude weg voorwaarts stokt.
Er lijkt een nieuw kompas nodig om naar de toekomst te navigeren. Een kompas dat niet focust op welvaart maar op welzijn. Niet alleen van de bodem, het water en al het leven om ons heen. Ook van onszelf.
Nieuw kompas voor innovatie
Wie werkt ín gebieden, mét gebieden en tussen gebieden weet als geen ander dat oplossingen alleen werken als ze een antwoord bieden op meerdere uitdagingen tegelijk. Of in jargon: als ze integraal of meervoudig zijn.
Geen rechttoe rechtaan zonneparken meer, maar zonneparken die door hun opzet ook de bodem herstellen en ruimte bieden voor recreatie.
Geen rechttoe rechtaan woningrenovatie, maar klimaatadaptief en natuurinclusief renoveren, om zo extra waterberging te realiseren, biodiversiteit te herstellen en bij te dragen aan de mentale en fysieke gezondheid van mens- en leefomgeving.
Kunnen gebieden ons de weg wijzen?
Gebiedsgericht innoveren lijkt geen raketwetenschap. Eerder een kwestie van boerenverstand. Daarbij komt dat het ongelooflijk hard nodig is en als het lukt enorm inspirerend. Toch is het realiseren van integrale gebiedsgerichte oplossingen verre van makkelijk.
Het breekt bestaande ‘hokjes’ open en vraagt van disciplines om samen te werken. Dat is een kanteling ten opzichte van een periode waarin differentiatie en specialisatie ons economische voorspoed bracht.
Potten met geld met verschillende doelstellingen, moeten elkaar nu vinden. En ook dat wat minder goed meetbaar is, maar sociaal en ecologisch wel belangrijk, moet serieus meetellen.
Dat roept op een 'metaniveau' grote vragen op bij eenieder die aan de lat staat voor nationale doelstellingen. Want is zo'n gebiedsgerichte integrale oplossing wel efficiënt? En zijn dit soort innovatieve, meervoudige oplossingen wel voldoende schaalbaar?
En vanuit het perspectief van gebieden roept het ook vragen op: het ontwikkelen van integrale oplossingen gaat niet vanzelf. Waar blijft de ondersteuning en de erkenning? En komt er straks niet een nationale oplossing, die de gebiedsgerichte oplossing doorkruist?
Gebiedsgericht of gebiedsgedreven?
Gebiedsgericht werken is een zoektocht: we hebben een nationale opgave en we willen aansluiting zoeken bij de eigenheid van gebieden. Je zou 'm ook kunnen omdraaien, door vanuit het gebied naar buiten te kijken. Wij noemen dat 'gebiedsgedreven'. Vanuit de bestaande initiatieven en actieve netwerken in gebieden werken aan een duurzame en eerlijke toekomst. We hoeven niet te kiezen tussen 'gebiedsgericht' en 'gebiedsgedreven', zolang we blijven onderzoeken hoe deze twee elkaar kunnen vinden en versterken.
5 ontwerpprincipes
Uit de vele bijeenkomsten en onderzoeken die vanuit het Nieuwe Kompas hebben plaatsgevonden, hebben we de volgende vijf principes voor gebiedsinnovatie gedestilleerd:
- Ecologische regeneratie: bodem en water gedreven
- Ontmoet elkaar in de tussenruimte
- Laat de onderstroom meedoen
- Kijk waar middelen meerdere doelen dienen
- Laat de institutionele kaders meedoen en verander ze waar nodig
Lees ons essay voor verdieping van deze principes.