Het landschap verandert gaandeweg; Over de Leerreis Stem van de Plek

En dan zijn we alweer voor het laatst bij elkaar. Fysiek dit keer. Op regeneratief landgoed de Kleverbergh in Erlecom, onderdeel van de Gelderse poort. Hier zijn onze reisleiders,  Ester Heiman (toegepast antropoloog), Sietske Klooster (belichaamd systemisch ontwerp) en Elise van Winden (fysisch geograaf), zelf aan de slag gegaan met fysieke interventies in het landschap die nieuwe bewegingen mogelijk maken.

Samen en alleen reizen

De leerreis is een gezamenlijk onderzoek. Door kennis te delen, samen te bouwen en te reflecteren. Maar doordat elke reisgenoot een eigen gebied voor dit onderzoek heeft gekozen, is het ook een reis die je alleen maakt.  Bijna alle deelnemers hebben een plek dicht bij huis of werk gekozen. Een gebied waar liefde voor wordt gevoeld. Waar je iets voor wilt doen. Maar dat doen blijkt zo makkelijk nog niet. Naast het goed luisteren naar alle stemmen op de zelf gekozen plek, bleek iedereen ook interne dialogen te hebben. Een kakofonie op zich.
Vragen als: “Welke stem vertegenwoordig ik? Hoe hoor ik de stem van de natuur? Hoe positioneer ik mijn eigen stem binnen meerstemmigheid? Hoe ga je om met weerstand? Durf ik wel of durf ik niet?” Schroom, verlegenheid, kortom ongemak, spelen bijna alle deelnemers parten. Toch heeft bijna iedereen elke keer dat we elkaar spreken een stap gemaakt. En verwoord dit tijdens onze online bijeenkomsten in prachtige poëtische, filosofische zinnen. “Wat er buiten mij gebeurt, gebeurt er ook in mij, heb ik gemerkt”, aldus Elise van Winden.

Op weg

Om ons op weg te helpen wordt ons geadviseerd om onze plek kleiner te maken. Kleine onderzoeken kun je later – wie weet – vertalen naar grotere plekken. Met de focus op grensgebieden, overgangsgebieden krijg je een scherper beeld. De reisleiders zelf proberen om vanuit de betekenisvolle zachte overgangsgebieden grenzen open te maken. Zij zijn via wandelingen op zoek gegaan naar de meerstemmigheid van de plek.

Wandelen

En dat is ook wat ik veel heb gedaan. Wandelen. Beginnend vanuit het eigen perspectief op zoek naar andere perspectieven van mensen, water, dieren, beplanting. Het lukt mij om verschillende perspectieven van menselijke machten en krachten rondom mijn plek boven water te krijgen. Maar de stem van de natuur horen vind ik lastig. Gelukkig ben ik niet de enige.

Gedurende de gezamenlijke online bijeenkomsten zoomen we in en uit. Praten we over het koppelen van de onderstroom aan de bovenstroom en van systeemwereld aan leefwereld. We zijn zoekend. Ook onze reisleiders. Zij hebben een prachtige stap gezet door belanghebbenden in de omgeving te vragen om door het landschap te bewegen als de tuinders, de buren, de wandelaar, maar ook als het water, het riet, de bodem en de bever.  Juist door die meerstemmigheid van de plek zo vol de ruimte te geven, ontstond er een soort alchemie: alsof als vanzelf de plek logica ging spreken en er ontwerp ideeën naar boven kwamen waarin alle stemmen gehoord werden.   Zorgvuldig leggen de reisleiders hun reis vast. 

Samen zijn

En dan zijn we alweer voor het laatst bij elkaar. Op regeneratief landgoed de Kleverbergh in Erlecom. Vandaag onderzoeken we samen vanuit het niet-weten en door het ongemak toe te laten met nieuwe bewegingen, nieuwe manieren van denken en doen. Vandaag zijn we allemaal representant op de door de reisleiders gekozen locatie. Ik vertegenwoordig de stem van kruidenrijk gras. En wonder boven wonder voel ik vandaag deze stem heel goed. Fysiek in mijn lichaam. Ik voel plaatsvervangend weerstand, boosheid zelfs en na een moment van stilte leg ik mij neer bij de situatie. Ik ga letterlijk liggen in het hoge grasland, tuur naar de wolken waar een ooievaar een prachtige luchtdans boven ons uitvoert. Kleine beestjes kruipen vanuit het gras over mijn handen en lichaam. Ik voel dat dit goed is. Ik ben kruidenrijk gras. Mijn plek is op de grond, groeiend naar de lucht boven mij en woon- en speelplek voor de kriebelende beestjes tussen mij.

Ontwerpend onderzoek in het zand

Via een ‘Sandtalk’ breng ik deze stem net als de andere representanten die van hen in en gaan we de interactie met elkaar aan. Een Sandtalk is een Aboriginal vorm van dialoog, waarbij minder woorden worden gebruikt en vooral in het zand wordt getekend. Serious gaming in een zandbak. Ook hier wisselen een gevoel van ongemak en enthousiasme elkaar af. Maar we doen het. We doen het. Na een heerlijke lunch en afsluitend gesprek bij het kampvuur vliegt het gezelschap uit. Ieder terug naar het eigen plekje ergens in Nederland.

Leerzaam en verwarrend

Nu ik deze laatste woorden schrijf is het een week later en vraag ik mij af: ‘wat heeft deze leerreis mij gebracht?’ “Het was leerzaam en verwarrend”, verwoordde één van de reisgenoten het bij het slot kampvuur. En dat was het. Wij mensen zijn zo gericht op weten. En voelen ons direct onzeker als ons iets onbekends gevraagd wordt. Terwijl er zoveel wijsheid in voelen zit. Stil zijn en voelen geeft vaak een duidelijker antwoord dan het peinzen en piekeren waar ik heel goed in ben.
Voor mijn werk probeer ik mij vaak te verplaatsen in andere mensen. Het is mijn voornemen om daar de natuur; het water, de bodem, de dieren voortaan duidelijker in mee te nemen.

En zoals dat gaat met reizen; het landschap verandert gaandeweg. Er vallen reisgenoten af. Maar ik doe ook nieuwe vriendschappen op. Het was een prachtig, kleurrijk reisgezelschap. Het was een eer en genot om mij daar onderdeel van te mogen voelen. Het liefst zou ik samen met hen alle plekken die zijn verkend één voor één willen bezoeken en onderzoeken. Wat een interessante gebieden hebben we in Nederland toch! En intrigerende vraagstukken. Ik hoop dat er uitnodigingen gaan volgen. En dat het einde van deze reis het begin blijkt van meer. Zijn wij het gezelschap dat samen gaat bouwen aan een regeneratieve cultuur? En misschien doe jij dan ook wel mee…
Voor nu sluit ik mijn laptop en ga ik verder mijmeren, liggend in het gras en turend naar de hemel. Dag.